Traduzione dal Latino all'Italiano di Versioni Varie, Libri Scolastici

Pericles, felicissimis doti bus instructus et summo studio perpolitus Anaxagora praeceptore, liberis Atheniensium cervici bus urbem servitutis imposti; nam egi et versavit urbem arbitrio suo. Cumque loqueretur ad versus voluptatem populi, iucunda nihilominus et popularis sua vox erat. Itaque etiam veteris comoediae maledica lingua, quamvis potentiam illius viri perstringere cupiebat tamen in libris eius videbat habitare leporem dulciorem melle. Senex quidam, qui forte audibit primam concionem Pericles adulescentuli et qui iuvenis, audiverat Pisistratum iam decrepitum concionantem “Cadete-inquit-hunc civem vestrum, quod Pisistrati urationi simillima eius oratio est”. nec ille senex erravit et de eloqui aestimatione et de morum augurio. Nulla re enim Pericles dissimili Pisistrati fuit, nisi quod ille armatus his sin armis tyrannidem gessit.

Pisistratus, cum adulescens quidam amore fìliae eius virginis accensus in publico obviam sibi factam osculatus esset, hortante uxore ut ab eo capitale supplicium sumeret, respondit: "Si eos, qui nos amant, interficiemus, quid eis faciemus, quibus odio sumus?". Minime digna vox cui adiciatur eam ex tyranni ore manasse. In hunc modum fìliae iniuriam tulit, suam multo laudabilius. A Thrasippo amico inter cenam sine fine convicio laceratus ita et animum et vocem ab ira cohibuit, ut putares satellitem a tyranno male audire. Abeuntem quoque, veritus ne propter metum maturius se convivio subtrahéret, invitatione familiari coepit retinere. Thrasippus, concitatae temulentiae impetu evectus, os eius sputo respersit nec tamen in vindictam sui valuit accendere. Me vero etiam filios suos violatae patris maiestati subvenire cupientis retraxit. Posteroque die, Thrasippo supplicium a se voluntaria morte exigere volente, venit ad eum dataque fide in eodem gradu amicitiae mansurum, ab incepto revocavit. Si nihil aliud dignum honore memoriae gessisset, his tamen factis abunde se posteritati commendasset.

Q. Fulvius, Capua capta, et L. Opimius, Fregellanis ad deditionem compulsis, a senatu triumphandi potestatem petierunt. Sed senatum piguit hoc decernere,non patrum conscriptorum invidia, sed ut lex servaretur qua cautum erat ut triumphus solum de aucto imperio decerneretur. Videlicet parum Romanos decebat de civibus triumphare. Huius legi vero Romanos numquam paenituit. Victoriae, non externo sed domestico cruore partae, lugubres semper existimatae sunt. Nam Gaius Antonius, Lucius Cinna, Caius Marius, Lucius Sulla bella civilia confecerunt: nemo tamen triumphum egit. Senatum piguit taeduitque cuiquam lauream conferre, cum pars civitatis lacrimaret: corona coronandi erant modo qui patriam servaverant atque imperii fines propagaverant.

In villa sunt stabula ita ut calida bubilia.Vinum et oleum loco plano in frigidis cellis servantur.Item ibi sunt vasa vinaria et olearia.Faba autem et faenum servantur in tabulatis.Praeterea villa habet etiam loca ubi commode servi fessi ob nimiam in agris operam quiescunt.Vilici cella apud ianuam est:sic vilicus servos,qui (che,nom) intrant aut excedunt,observat.Interdum,tamen,apud ianuam est ostiarius quoque. Culina quoque magna est.In cohorte (nel cortile) erunt etiam satis magna tecta,loca tuta palustris ceterisque instrumentis; sic enim adversus pluvias resistunt.Sunt autem in cohorte duo lacus (due vasche,nom);una pluvias continet:ibi bibunt equi porcique,cum (quando) e pabulo revertunt.In alia lupini in aquam demerguntur atque macerantur.Apud villam stercilinum esse oportet.Aedificium quoque facere oportet,nubilarium,sub quod (sotto il quale) frumentum custodietur. Nubilarium fenestras quoque habebit unde ventus commode perflat:sic enim frumentum non marcescet.

In omni proelio non tam multitudo militum et virtus indocta quam ars et exercitium solent praestare victoriam. Nulla enim alia re videmus populum Romanum orbem terrarum subegisse nisi armorum exercitio, disciplina castrorum usuque ac peritia rei militaris. Quid enim adversus Gallorum multitudinem exiguus Romanorum numerus valuisset, cum illi a Transpadanis regionibus in Latium invaserunt et in urbem ipsam irruperunt? Quid adversus Germanorum proceritatem brevitas Romanorum potuisset audere? Sed adversus omnia profuit tirones sollertes eligere, quotidiano exercitio cives roborare, quaecumque evenire in proelio possint praevidere, severes in desides vindicare. Scientia enim rei bellicae nutrit audaciam. Nemo facere metuit quod se bene didicisse confidit. Etenim in proeliis acies (una schiera ben disposta),quamvis exigua, ad victoriam promptior est: rudis et indocta multitudo semper ad caedem exposita. Pauciores numero et inferioresviribus, irruptionem et insidias facientes sub bonis ducibus, reportaverunt saepe victoriam. Magis enim iuvat virtus quam multitudo.

Non sunt inutilia praesepia extra culina in aperto, cum enim in hieme anni sereno caelo in praesepia agricolae boves traducunt ut ad solem pabulum capiant.Horrea, fenilia,farraria,pistrina extra villam faciunt,ut ab ignis periculo sint villae tutae.Omnia villae aedificia luminosa sunt quod paries nullius vicini potest obstare(potest obstare= può essere d'ostacolo), in urbe autem aut communium parietum altitudines aut angustiae loci faciunt obscuritates.

Homo quidam descendebant ab Ierusalem in Iericho et incidit in latrones, qui despoliaverunt eum et percusserunt, eum semivivum reliquentes. Sacerdos quidam eadem via descendebat eum vidit, nec constitit. Similiter et levita eum vidit, sed pertransii. Samaritanus autem quidam iter faciens venit secus eum et videns eum misericordiam habuit. Et appropians alligavit vulnera eius in findens oleum et vinum et imponens illum in iumentam suum duxit in stabulum et curam eius egit. Et altera die duos demarias stabulari dedit et ait: “Curam illius habe, et quodcumque supererogaveris ego, cum rediero, reddam tibi”.