Traduzione dal Latino all'Italiano di Latine, Libri Scolastici

Magna virtute, diversis moribus, fuerunt viri duo, M. Cato et C. Caesar. Igitur eis genus, aetas, eloquentia, prope aequalia fuerunt, magnitudo animi par, item gloria. Caesar beneficiis ac munificentia magnus habebatur, integritate vitae Cato. Ille mansuetudine et misericordia clarus factus erat, huic severitas dignitatem addiderat. Caesar liberalitate et venia, Cato parsimonia et severitate gloriam adeptus est. Illius facilitas, huius constantia laudabatur. Postremo Caesar in animum induxerat laborare, vigilare, negotiis amicorum intentus sua neglegere, nihil denegare quod dono dignum esset; sibi magnum imperium, exercitum, bellum novum exoptabat, ubi virtus enitescere posset. At Catoni studium modestiae, decoris, sed maxime severitatis erat. da Sallustio

Discordia, ad nuptias Pelei Thetidisque non invitata, utque gravem iniuriam vindicaveret convivarumque laetitiam pertubaret, pomum aureum in mensa furtim collocavit, in quo haec verba inscripsit: “Pulcherrimae convivarum hoc pomum sit!”. Tum vero magna contentio inter Iunonem, Minervam et Venerem exarsit, quarum unaquaeque omnium pulcherrima esse cupiebat. Postremo Iovem, deorum patrem, rogaverunt ut de contentione iudicaret. At Iuppiter, ne sententia sua dearum iram concitaret, haec respondit:” Ad montem Idam properate inique Paridem. Priamum filium, interrogate qui ex vobis pulcherrima sit”. Paris cetera dona ricusavit, quae Iuno et Minerva ei promiserant, et hanc sententiam sine ulla dubitatione edidit: “Venus pulcherrima omnium dearum est eique pomum donare volo”. Testo adattato da Igino

Olim cervus, qui venatores fugiebat, in bovile confugit et se condidit. Boves eum interrogaverunt : « Cur hominum tecto te commisisti ? ». At cervus supplex : « Auxilia mihi – inquit – date ; cum occasio mihi data erit, clam erumpam et fugiam ». Diu cervus boves latuit ; bubulcus saepe fenum eis dedit neque cervum vidit ; alii rustici venerunt neque illum viderunt. Tum cervus gratis bubus egit : enim ibi salutem invenerat. Sed ex bubus unus respondit : « Salvum te cupimus : ne timueris. Sin autem ille venerit, qui centum oculos habet, magno in periculo erit vita tua”. Paulo post dominus venit et ad stabulum accessit. Dum singula scrutat, cervi alta cornua vidit ac statim eius necem statuit. Sic cervus occiditur. Da Fedro

Vercingetorix, ex arce Alesiae suos conspicatus, ex oppido egreditur; crates, longurios (1), musculos (2), falces (3) reliquaque quae eruptionis causa (4) paraverat, profert. Pugnatur uno tempore omnibus locis atque omnia temptantur. Caesar, idoneum locum nactus, quid quaque ex parte geratur cognoscit; laborantibusque auxilia submittit. Galli, nisi perfregerint munitiones, de omni salute desperant; Romani, si rem obtinuerint, finem laborum omnium exspectant. Maxime ad superiores munitiones laboratur; nec iam arma nostris nec vires suppetunt. Caesar cohortatur ne laboris succumbant ; omnium superiorum dimicationum fructum in eo die atque hora docent consistere. Multitudine telorum ex turribus pugnantes deturbant, aggere et cratibus explet, falcibus vallum ac loricam rescindunt. Note (1) I longurii erano delle lunghe pertiche munite di uncino che servivano per agganciare e abbattere le opere difensive (2) I musculi erano delle tettoie mobili sotto le quali i soldati si riparavano quando si avvicinavano alle opere di difesa nemiche (3) Le falces erano delle grosse falci che servivano per eliminare gli ostacoli e per ferire i soldati nemici (4) Complemento di fine o scopo tradotto con gratiā + genitivo

Philippus Macedo, ubi primum summa imperii potitus est, regnum florentissimus reddidit. Sed initio cum patria continuis bellis iam exhausta esse videretur et ipse modo adversariorum insidiis modo hostium incursionibus defatigaretur aliquot bella quae simul gerenda esse videbantur pace facta composuit reliqua armis conficere voluit. Hostibus ita oppressis imperium totius Graeciae adfectare coepit; sed adversus Graecos magnam adhibuit calliditatem. Nam civitatum discordias hoc consilio aluit et fovit ut cum inter se obtrectare studerent omnium vires frangerentur. Itaque cum diu se hostem esse dissimulasset postremo ceteris debellatis atque in deditionem compulsis bellum intulit Atheniensibus quos proelio ad Chaeroneam commiso plane devicit. Hic dies et gloriam et vetustissimam libertatem universae Graeciae adimere visus est. Giustino Testo latino tratto da:Mariano Bianca Maria, Galloncelli, Teresa, Latine – Esercizi, Marietti Scuola, Torino, 1994

Hercules, postquam Geryonem interfecit, boves eius statim abegit. Quia valde defessus est, ibi aliquamdiu quiescit. Dum somno capitur, latro, nomine Cacus, ad gregem appropinquat. Iste vir, qui corpus horrendum atque animum saevum habebat, in spelunca sub Palatino habitabat. Saepe impetum faciebat in, eum viatores et eos necabat. Ubi Erculis gregem videt, eum abducere cupit. Itaque dolum invenit: caudis boves retro trahit atque in speluncam abducit. Hercules iratus, quod boves invenire non potest, regionem explorat. Reprente nonnullae boves mugiunt. Tunc a viro Graeco fur facile invenitur. Hercules in speluncam irruere temptat: Cacus, territus eum intrare prohibet, postremo fugere vult, sed ab Hercule interficitur

Traianus ceteros imperatores clementia et iustitia superavit. Olim cum ad bellum iturus erat et iam equuum ascenderat, vidua, annis ac doloribus confecta, ad pedes eius se proiecit et multis cum lacrimis imperatorem oravit: “Filius meus vitam amisit, quia improbi iniustique homines eum interfecerunt. Te oro: ius mihi redde”.Imperator, qui festinabat exire ab urbe, respondit: “Cum e bello revenero, ius tibi reddam”. Sed vidua imperatoris equum accessit et dixit: “Nisi reveneris, quis mihi reddet?”. “Si in bello vitam amisero, successor meus tibi satisfaciet”, respondit Traianus. At illa: “Quid tibi proderit, si alius bene fecerit? Tu mihi debitor es, te igitur non liberabit iustitia aliena. Noli discedere priusquam mihi ius redderis”. Tunc Traianus ex equo descendit, viduam adiuvit et ius ei reddidit. Adattato da Macrobio

Testo Olim dives mercator a latrone interficitur. Latro pecuniam illi rapuit et in puteum eius cadaver coniecit: deinde in vicinae platani foliis se condidit. Sed agricolae, qui scelus viderant, ex agris suis cucurrerunt eumque comprehenderunt. Tum latronem rogaverunt: “Cur vestes tuae sanguinis plenae sunt?”. “Arboris asperi rami me laceraverunt” respondit ille. “Qua causa te hic condidisti?”. “Quia requiescere sub illius umbra cupiebam.” Et agricolae: “Quid mercatori fecisti?”. “Nullum mercatorem cognosco.” At agricolae dixerunt: “Nos non decipies! Te vidimus necantem hunc hominem. Nonne illius pecuniam eripuisti? Quoniam horrendum scelus commisisti, morte multaberis”. addattato da Fedro

Quondam muse terra inter leonis pedes exit: “Tu quidem, leo – inquit –me occidere potest: ego autem, si mihi vitam libertatemque reliqueris, olim fortasse tibi prodesse potero”. Beluarum rex, hoc argumento motus, parvum murem dimisit salvum. Paulo post leo in laqueos indicit, unde exire non poterat. Mus, qui leronis clamores audiverat, statim accurrit: “Ne timeas – inquit – ego te liberabo!”. Etenim multas maculas retis acutis dentibus mira celeritate rosit, atque ita leo tandem exire potuit. Beneficium prodest saepe non solum cui praestatur, sed etiam ei a quo praestatur.

Fabricius Luscinus magna gloria vir magnisque rebus gestis fuit. P. Cornelius Rufinus manu quidem strenuus et bellator bonus militarisque disciplinae peritus admodum fuit, sed furax homo et avaritia acri erat. Hunc Fabricius non probabat neque amico utebatur. Sed cum in temporibus rei difficillimis consules creandi essent et is Rufinus peteret consulatum competitoresque eius essent imbelles quidam et futiles, summa ope adnixus est Fabricius ut Rufino consulatus deferretur. Eam rem plerisque admirantibus, quod hominem avarum, cui esset inimicissimus, creari consulem vellet, «Malo» - inquit - «civis me compilet quam hostis vendat». da Aulo Gellio