Traduzione dal Latino all'Italiano di Littera Litterae, Libri Scolastici

Bacchus seu Dionysus iucundus et beneficus deus erat, magnaque beneficia Graeciae praesertim incolis praebebat : rubri enim vini ac flavi frumenti dona Graeciae oppidanis agricolisque a deo concedebantur. Ob dei beneficia a viris feminisque multae hostiae ante Bacchi aras immolatae sunt. Grata deo erant sacrificia ferorum aprorum cornigerorumque hircorum. E Graecia per Aegyptum in Asiam processit, cum parvo numero animosorum virorum et effrenatarum feminarum. Bacchus aurem plaustrum habuit,quod non ab equis sed a maculosis pantheris vehebantur. Viri feminaeque non arma, sed tympana at taedas destringebant. Contra stultos superbosque inimicos cruenta bella a Baccho gesta sunt: munita oppida deus expugnavit adversariosque acerbis poenis multavit. In longinqua quoque Indiae loca pervenit : Indiaeque etiam populis grata dona vini ac frumenti concessit.

Neptunus, Saturni et Rheae filius, traditus est deus dominusque universorum Oceanorum, qui ventis ac procellis imperabat et universarum aquarum imperium cum Aeolo, ventorum domino, et nymphis dividebat; Neptuni concha ab equis marinis transportbantur: ea per undas celeriter trahebatur. Equi feros oculos atque iubas caeruleas habebant, at a Neptuno semper habenis firme ducti sunt. Deus nautis saepe apparebat: nautae, semper viventes in pelagi periculis, multis hostiis benevolentiam Neptuni rogabant: etiam sacra templa ei dicata sunt et plerumque in insularum oris aedificata sunt, ubi nautae deum patronum vitae suae orabant. Neptuno sacri erant equus et delphinus et inter plantas pinus.

Sub praesidio deae Minervae erant non solum poetae, sed etiam athletae. In palaestris athletae Minervam ita vocabant: "Audi nos, dea!". Ad deae templa veniebatur et deae victoriarum coronae donabantur. In Graeciae terris Athenarum incolae Minervam colebant, sapientiae et philosophiae deam. In proeliis petebatur eius auxilium; post pugnas, cum milites victorias ceperant, mittebant copiam praedae ad eius templum donum. Minervae fanum accipiebat cotidie plurimas divitias. In hoc templo magnum signum aureum et eburneum deae dicatum erat. Agricolae, in silvis et in oris, Minervam timebant et ab ea petebant custodiam olearum. Poetae Minervae dicebant: "Ingenii patrona, da nobis donum memoriae et eloquentiae!"

Minerva, sapientiae dea, feminarum operis praesidiebat dearumque vestimenta summo artificio texebat. Graecae puellae, textrini peritae, Minervam magistram agnoscebant, praeteer Arachnen, puellam ex Lydia oriundam. Olim nymphae de clivis descenderunt fluviorumque aquas reliquerunt et ad Arachnen venerunt: pulchra lina telasque auro intextas obstupefactae spectaverunt. Puallae nympha dixit: "Certe Minervam magistram habes". Tum Arachne nymphae verba in contumeliam accepit et Minervam ad certamen lacessivit. Diu puella deaque magna industria telas etxerunt: Minerva Olympios deos, Arachne amatorias fabulas pinxit. Puella deae peritia victa est: tum Minerva Arachnes telam iracundiam scidit et aemulae dixit: "Telas in perpetuum texes!" et statim puellam in araneam vertit. Inde misera aeria fila rams vel aedificiorum angulis suspendit, sed etiam homines araneae telas saepe scindunt.

Dum Alexandri Magni, Macedonum regis, copiae Thebas expugnant, Thracii milites irruperunt in domicilium Timocleae , mulieris magna animi vi praeditae. Tum a militibus clamore magno cibus, vestes, vasa magni pretii et supellex colligebantur et in tecto et in horto et on praedio. Thracius dux minaci voce mulieri:-Mox!- inquit -locum ostende ubi pecuniam, aurum argentumque condidisti-. Postquam mulier hostem in hortum duxit, altum puteum ei ostendit dixitque:-si in puteum descenderis, ibi thesaurum meum invenies-. Cum Thracius miles simulationem non intellexisset, statim ad puteum appropinquavit et diligenter eum inspiciebat: extemplo a callida Timoclea magna vis hostium dux impulsus est, in puteum cecidit, postea saxis obrutus est et vitam finivit.

Troia Ulixes discessit et propter ventos adversos ad oras Ciconum, Thraciae incolarum, pervenit. Illic contra Cicones pugnavit, multos suos comites ammittens. postea ex fuga evasit cum sodalibus, et nautae apud Ithacam pervenerunt, at ibi procella vehemens per altum eos dispersit impulitque ad Africae litora, ubi Lotophagos cognoverunt, omines qui lotum e foliis florem procreatum edebant. Lotus magnam suavitatem praestabat et oblivionem domum reditionis. Ideo Ulixes suos socios qui florem gustaverant ad naves vinctos reduxit. Inde ad Cyclopum insulam pervenit. Cyclopes genus ferum at agreste erant: in speluncis iuxta mare in orientali Siciliae ora antiquitus fuerant. Ingenti corporis vi praediti, unum oculum in media fronte habebant salubremque pastorum vitam inter oves agebant. Famem piscibus vel ovium carne vel caseo extinguebat, sitim lacte. Cum paucis sociis Ulixes in Polyphemi speluncam intraverat, at Cyclops, hospitalitis immemor, miseros homines in antro clauserat et nonnullos etiam interfecit editque, quia Cyclopes omnia deum hominumque iura despiciebant. Callidus Ulixes tamen Polyphemum singulari artificio decepit: Cyclops multum vinum bibit quod Graecus vir ei praebuerat. Tum in somno turpe montstrum oculo privavit et tali modo e tristi spelunca incolumis tandem evasit.

Quod mare, quae terra non cognoscit Arionem? Eius cantu aquae fluminum stabant; sub umbra arboris eiusdem iacebant canes et lepores, lupus et agnus. Narrant illum vixisse Corinthi apud regem Periandrum, qui eum secum multos detinuit annos eique multas donavit divitias. At nautae, qui eum in patriam reportabant, coniuraverunt contra eius vitam, ut ei auferrent pecuniam et dona quae ei dederat Periander. Sed cum aliquot delphini, eius cantu allecti, navem circumdedissent, statim ut ille eos vidit, se in mare deiecit: delphini eum acceperunt et Corinthum reportaverunt ad regem Periandrum. Post aliquot dies tempestas vehemens impulit ad litus Corinthium eandem navem cuius nautae Arionem aggressi erant. Igitur rex eos ad se accivit eosque damnavit capite.

Audite, discipuli, de Icaro luctuosam fabulam. Daedalus captivus Cretae domini erat com Icaro filio in Cretae Labyrintho et exilium finire optabat, at undique pelagus locum claudebat. Improviso Daedalus exclamavit: "Tyrannus autem caelum non possidet!" et subito, ingenii auxilio, humanam naturam novavit: pennae collectae sunt, lino et cera alligatae sunt atque umeris suis et filii Icari aptatae sunt. Interea filium monuit: "Fili mi, in media via caeli vola! Undae enim pelagi alas gravant, contra solis radii urunt. Meis consiliis semper obtempera!". Postea Icaro oscula dedit et, pennis levatus, in caelum ascendit, ante filium volabat et filii alas observabat. At Icarus, ob nimium gaudium, mediam viam deseruit e in altum caelum volavit. Ita solis radiis alarum cera mollita est et miser puer in undas pelagi praecipitavit.

Acrisius, Argorum rex, filiam unicam, pulcherrimam Danaem, habebat, quae in patris locum regno succedere non poterat. Itaque rex oraculum consuluit. Acrisio responsum est Danaem filium parituram esse nepotemque regem interfecturum esse. Acrisius, quod praesagio exterrabatur, filiam in muro lapideo praeclusit. Iuppiter autem in imbrem aureum conversus cum Danae concubuit, itaque natus est Perseus. Pater igitur filiam cum Perseo in arca inclusit atque in mare deiecit. Voluntate Iovis arca in insulam Seriphum delata est: piscator Dictys, ubi arcam invenit mulieremque cum infante vidit, eos ad regem Polydectem perduxit, qui Danaem in coniugio habuit et Perseum educavit in templo Minervae. Postquam Acrisius cognovit filiam nepotemque apud Polydectem esse, ut eos repeteret profectus est ). Ubi Acrisium vidit, Perseus avo suo fidem dedit se eum numquam interfecturum esse. Polydectes deinde decessit. Dum regi funebres ludi celebrantur, Perseus discum misit, qui vento in caput Acrisii aversus est, atque avum interfecit, non voluntate sua, sed deorum. Postquam Acrisium sepeliverat, Perseus Argos profectus est regnaque avita possedit.

Etruscis in urbem Romam ponte Sublicio irrumpentibus, Horatius Cocles extremam eius partem occupavit totumque hostium agmen infatigabili pugna sustinuit, donec post tergum suum pons abrumperetur, atque, ut patriam periculo imminenti libertatam vidit, armatus in Tiberim se misit. Eius fortitudo deorum immortalium admiratione ita suscepit, ut incolumitatem Horatio praestiterint: nam neque altitudine saltus quassatus nec pondere armorum pressus, incolumis flumen tranavit. Unus itaque tot civium, tot hostium oculos in se convertit: nam et hostes, admiratione moti, et Romani, inter laetitiam et metum haesitantes, Horatium natantem aspexerunt. Unus praeterea duos exercitus acri pugna consertos detraxit: nam hostium aciem strenue reppulit, cum Romanam proprugnaret. Denique unus urbi Romae tantum scuto suo quantum Tiberis alveo munimenti fuit.