Traduzione dal Latino all'Italiano di Voces, Libri Scolastici

Nunc est bibendum, nunc pede libero pulsanda tellus, nunc Saliaribus ornare pulvinar deorum tempus erat dapibus, sodales. Antehac nefas depromere Caecubum cellis avitis, dum Capitolio regina dementis ruinas funus et imperio parabat contaminato cum grege turpium morbo virorum, quidlibet impotens sperare fortunaque dulci ebria. Sed minuit furorem vix una sospes navis ab ignibus, mentemque lymphatam Mareotico redegit in veros timores Caesar, ab Italia volantem remis adurgens, accipiter velut mollis columbas aut leporem citus venator in campis niualis Haemoniae, daret ut catenis fatale monstrum. Quae generosius perire quaerens nec muliebriter expauit ensem nec latentis classe cita reparauit oras, ausa et iacentem uisere regiam voltu sereno, fortis et asperas tractare serpentes, ut atrum corpore conbiberet venenum, deliberata morte ferocior: saeuis Liburnis scilicet invidens privata deduci superbo, non humilis mulier, triumpho.

Rectius vives, Licini, neque altum semper urgendo neque, dum procellas cautus horrescis, nimium premendo litus iniquum. auream quisquis mediocritatem diligit, tutus caret obsoleti sordibus tecti, caret invidenda sobrius aula. saepius ventis agitatur ingens pinus et celsae graviore casu decidunt turres feriuntque summos fulgura montis. sperat infestis, metuit secundis alteram sortem bene praeparatum pectus: informis hiemes reducit Iuppiter, idem submovet; non, si male nunc, et olim sic erit: quondam cithara tacentem suscitat Musam neque semper arcum tendit Apollo. rebus angustis animosus atque fortis adpare, sapienter idem contrahes vento nimium secundo turgida vela.

Ulla si iuris tibi peierati poena, Barine, nocuisset umquam, dente si nigro fieres vel uno turpior ungui, crederem. Sed tu simul obligasti perfidum votis caput, enitescis pulchrior multo iuvenumque prodis publica cura. Expedit matris cineres opertos fallere et toto taciturna noctis signa cum caelo gelidaque divos morte carentis. Ridet hoc, inquam, Venus ipsa, rident simplices Nymphae ferus et Cupido semper ardentis acuens sagittas cote cruenta. Adde quod pubes tibi crescit omnis, servitus crescit nova nec priores impiae tectum dominae relinquont, saepe minati. Te suis matres metuunt iuvencis, te senes parci miseraeque nuper virgines nuptae, tua ne retardet aura maritos.

Sed confecto proelio, tum vero cerneres quanta audacia et quanta vis animi fuisset in exercitu Catilinae. Nam fere quisque, amissa anima, tegebat corpore eum locum quem, vivos, ceperat pugnando. Pauci autem, quos cohors praetoria disiecerat medios, conciderant paulo divorsius, sed tamen omnes volneribus advorsiis. Catilina repertus est vero longe a suis inter cadavera hostium, spirans etiam paululum ac retinens in vultu ferociam animi quam habuerat vivos. Postremo quisquam ingenuos civis captus est, neque in proelio neque in fuga, ex omni copia: ita cuncti pepercerant iuxta suae vitae et hostium. Neque tamen exercitus populi Romani adeptus erat victoriam laetam aut incruentam. Nam strenuissimus quisque aut occiderat in proelio aut discesserat graviter volneratos. Multi autem qui processerant e castris gratia visundi aut spoliandi, volventes cadavera hostilia, alli reperiebant amicum, pars hospitem aut cognatum ; fuere item qui cognoscerent suos inimicos. Ita varie laetitia, maeror, luctus atque gaudia agitabantur per omnem exercitum exercitum.

Sallustio : De Catilinae coniuratione – cap. LX La morte di Catilina Sed ubi omnibus rebus exploratis Petreius tuba signum dat, cohortis paulatim incedere iubet; idem facit hostium exercitus. Postquam eo ventum est, unde a ferentariis proelium committi posset, maxumo clamore cum infestis signis concurrunt; pila omittunt, gladiis res geritur. Veterani pristinae virtutis memores comminus acriter instare, illi haud timidi resistunt: maxima vi certatur. Interea Catilina cum expeditis in prima acie versari, laborantibus succurrere, integros pro sauciis arcessere, omnia providere, multum ipse pugnare, saepe hostem ferire: strenui militis et boni imperatoris officia simul exequebatur. Petreius ubi videt Catilinam, contra ac ratus erat, magna vi tendere, cohortem praetoriam in medios hostis inducit eosque perturbatos atque alios alibi resistentis interficit. Deinde utrimque ex lateribus ceteros aggreditur. Manlius et Faesulanus in primis pugnantes cadunt. Catilina postquam fusas copias seque cum paucis relicuom videt, memor generis atque pristinae suae dignitatis in confertissimos hostis incurrit ibique pugnans confoditur.