Traduzione dal Latino all'Italiano di Latine, Libri Scolastici

Ne gloriari libeat (1) alienis bonis, suoque potius habitu vitam degere, Aesopus nobis hoc exemplum prodidit. (2) Tumens inani graculus superbia pinnas, pavoni quae deciderant, sustulit (3), seque exornavit (4). Deinde, contemnens suos immiscet se ut pavonum formoso gregi. illi impudenti pinnas eripiunt avi, fugantque rostris. Male mulcatus graculus redire maerens coepit ad proprium genus, a quo repulsus tristem sustinuit notam. Tum quidam ex illis quos prius despexerat ‘Contentus nostris si fuisses sedibus et quod Natura dederat voluisses pati, nec illam expertus esses contumeliam nec hanc repulsam tua sentiret calamitas’ Note (1) Ne…libeat = finale negativa (2) I primi quattro versi vanno costruiti come segue : Aesopus prodidit nobis hoc exemplum ne libeat gloriari alienis bonis et potius [libeat] degere vitam suo habitu (3) tollo, is, sustŭli, sublātum, ĕre. (4) Graculus tumens inani superbia, sustulit pavoni pinnas quae deciderant et se exornavit

Avicula est parva, nomen est cassita. Habitat nidulaturque in segetibus. Ea cassita in segetes forte concesserat tempestiviores ; propterea, frumentis flavescentibus, pulli etiam tunc involucres erant. Dum igitur ipsa iret cibum pullis quaesitum, monet eos ut, si quid ibi rei novae fieret dicereturve, animadverterent idque ut sibi, ubi redisset, nuntiarent. Dominus postea segetum illarum filium adulescentem vocat et: "Videsne - inquit - haec ematuruisse et manus iam postulare ? Idcirco die crastino, ubi primum diluculabit, fac ad amicos eas et roges veniant operamque mutuam dent et messim hanc nobis adiuvent". Haec ubi ille dixit, discessit. Atque ubi redit cassita, pulii tremibundi, trepiduli circumstrepere orareque matrem ut iam statim propéret inque alium locum sese asportet: "Nam dominus - inquiunt – misit qui amicos roget ut luce oriente veniant et metant". Mater iubet eos otioso animo esse: "Si enim dominus - inquit - messim ad amicos reicit, crastino seges non metetur neque necesse est hodie ut vos auferam." Die igitur postero mater in pabulum volat. Dominus quos rogaverat opperitur. Sol fervit, et fit nihil; it dies, et amici nulli eunt. Tum ille rursum ad filium: "Amici isti magnam partem - inquit - cessatores sunt. Quin potius imus ad cognatos adfinesque nostros oramus ut adsint cras tempéri ad metendum?" Itìdem hoc pulli pavefacti matri nuntiant. Mater hortatur ut tum quoque sine metu ac sine cura sint, cognatos adfinesque nullos ferme tam esse obsequibiles ait, ut ad laborem capessendum nihil cunctentur et statim dicto oboediant. "Vos modo - inquit - advertite, si modo quid denuo diceretur". Alia luce orta avis in pastum profecta est. Cognati et adfines operam, quam dare rogati sunt, supersedérunt. Ad postremum igitur dorninus filio: "Valeant- inquit - amici cum propinquis. Afferes prima luce falces duas, unam egòmet mihi et tu tibi capiens alteram et frumentum nosmet ipsi manibus nostris cras metemus". Id ubi ex pullis dixisse dominum mater audivit: "Tempus - inquit - est cedendi et abeundi; fiet nunc dubio procul quod futurum dixit. Atque ita cassita nidum migravit, seges a domino demessa est.

Tum matronae ad Veturiam matrem Coriolani Volumniamque uxorem frequentes coeunt. Pervicere ut et Veturia, magno natu mulier, et Volumnia duos parvos ex Marcio ferens filios, secum in castra hostium irent et, quoniam armis viri defendere urbem non possent, mulieres precibus lacrimisque defenderent. Ubi ad castra ventum est nuntiatumque Coriolano est adesse ingens mulierum agmen, primo multo obstinatior adversus lacrimas muliebres erat; dein familiarium quidam qui insignem maestitia inter ceteras cognoverat Veturiam, inter nurum nepotesque stantem, "Nisi me frustrantur - inquit - oculi, mater tibi coniunxque et liberi adsunt. " Coriolanus prope ut amens, consternatus ab sede sua cum ferret matri obviae complexum, mulier in iram ex precibus versa, "Sine, priusquam complexum accipio, sciam – inquit - ad hostem an ad filium venerim. In hoc me longa vita et infelix senecta traxit ut exsulem te, deinde hostem viderem? Potuisti populari hanc terram quae te genuit atque aluit? Non, cum in conspectu Roma fuit, succurrit: “Intra illa moenia domus ac penates mei sunt, mater coniunx liberique?” Ergo, ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem. Uxor deinde ac liberi amplexi fletusque ob omni turba mulierum ortus et comploratio sui patriaeque fregere tandem virum. Complexus inde suos dimittit: ipse retro ab urbe castra movit.

Lucretia maesta tanto malo nuntium Romam ad patrem Ardeamque ad virum mittit, ut cum singulis fidelibus amicis veniant: rem atrocem incidisse. Sp. Lucretius cum P. Valerio, Conlatinus cum Iuinio Bruto venit. Lucretiam sedentem maestam in cubiculo inveniunt. Adeventu suorum licrimae obortae, quaerentique viro: “Satis salve?” “Minime - inquit. – Quind enim salvi et mulieri amissā pudicitiā? Vestigia viri alieni, Conlatine, in lecto sunt tuo; cenerume corpus est tantum violatum, animus insons; mors testis erit. Sed date dexteras fidemque haud impune adultero fore”. Dant omnes fidem ; consolantur aegram : mentem peccare, non corpus, et unde consilium afuerit culpam abesse. « Vos – inquit – videritis quid illi debeatur : ego me etsi peccato absolvo, supplicio non libero ; nec ulla deinde impudica Lucretiae exemplo vivet. » Cultrum quem sub veste abditum habebat, eum in corde defigit, prolapsaque in vulnus moribunda cecidit. Conclamat vir paterque.

Augustus victoria Actiaca revertebatur. Occurrit ei inter gratulantes corvum tenens, quem instituerat haec dicere: "Ave Caesar, victor, imperator". Miratur Caesar officiosam avem et viginti milibus nummorum emit. Exemplum sutorem pauperem sollicitavit ut corvum institueret ad parem salutationem, qui, impendio exhaustus, saepe ad avem non respondentem dicere solebat: "Opera et impensa periit". Aliquando, tamen, corvus coepit dicere dictatam salutationem. Itaque, cum quodam die Augustus transiretet eam salutationem audivisset, respondit: "Satis talium salutatorum domi habeo". Tum corvo superfuit memoria verborum et illa verba, quibus dominus queri solebat, addidit: "Opera et impensa periit". Ad quod Caesar risit emique avem iussit plurimo. Da Macrobio

Aegrotabat Caecina Paetus maritus eius, aegrotabat et filius, uterque mortifere, ut videbatur. Filius decessit eximia pulchritudine pari verecundia, et parentibus non minus ob alia carus quam quod filius erat. Huic illa ita funus paravit, ita duxit exsequias, ut ignoraret maritus; quin immo quotiens cubiculum eius intraret, vivere filium atque etiam commodiorem esse simulabat, ac persaepe interroganti, quid ageret puer, respondebat; 'Bene quievit, libenter cibum sumpsit. ' Deinde, cum diu cohibitae lacrimae vincerent prorumperentque, egrediebatur; tunc se dolori dabat; satiata siccis oculis composito vultu redibat, tamquam orbitatem foris reliquisset. Praeclarum quidem illud eiusdem, ferrum stringere, perfodere pectus, extrahere pugionem, porrigere marito, addere vocem immortalem ac paene divinam: 'Paete, non dolet. ' Sed tamen ista facienti, ista dicenti, gloria et aeternitas ante oculos erant; quo maius est sine praemio aeternitatis, sine praemio gloriae, abdere lacrimas operire luctum, amissoque filio matrem adhuc agere. Sed tamen ista facienti, ista dicenti, gloria et aeternitas ante oculos erant; quo maius est sine praemio aeternitatis, sine praemio gloriae, abdere lacrimas operire luctum, amissoque filio matrem adhuc agere.