Traduzione dal Latino all'Italiano di Latino Laboratorio, Libri Scolastici

Agri culturae Germani non student,et magna pars eorum victus in lacte,caseo,carne consistit.Nec habent agri modum certum aut fines proprios,sed magistratus ac principes in annos singulos gentibus cognationibusque hominum agros adtribuunt numero aptos et,anno post alio,mutare sedem cogunt.Eius rei multae indicantur causae:ne,adsidua consuetudine capti,studium belli agri cultura commutent; ne latos fines parare studeant neve principes possessionibus humi8les expellant;ne,contra frigora atque aestus,firmas casas aedificent; ne augeatur pecuniae cupiditas et ea causa factiones dissensionesque in civitate erumpant;ut animi aequitate principes contineant plebem, videntem opes suas cum illis aequari. Civitatibus summa laus est habere circum se solitudines:hoc proprium virtutis existimant, non concedere aliis ut apud se consistant.

Ulixes, dum per vastum pelagus longo itinere Ithacam pergit, ad insulam Polyphemi Cyclopis, Neptuni filii, venit. Polyphemus gigans magnus ferusque erat; unum oculum in media fronte habebat et carnem hominum edebat. Cyclopi magnum pecus erat, quod sub vesperum in speluncam redigebat; postea saxum immensum ad ianuam opponebat. Ulixes cum comitibus suis in spelunca a Cyclope includitur, et gigans eos devorare cupit. Sed Ulixes dicit se Utin vocari et vino gigantem inebriat et in somnum inducit. Tum oculum Cyclopis trunco ardenti exurit. Ob magnum dolorem Polyphemus statin surgit, magno clamore ceteros gigantes, fratres suos, invocat et clamitat: "Utis me excaecat!", sed nemo venit. Interim Ulixes socios suos ad pecora adligat et ipse se ad arietem: ita e spelunca evadunt. Calliditate sua igitur Ulixes comites servat, ad naves remeat et ancoras solvit.

Libertate Athenis restituta, laetitia Alcibiadis non nimis fuit diuturna. Nam, postquam decreti sunt ei honoris summi ac tota res publica domi bellique tradita est eius unius arbitrio, cum duobus collegis et cum ingenti classe vectus est in Asiam, ut Cymen, opulentum oppidum, in Athenarum potestatem redigèret. Quoniam irrita protrahebatur expeditio, Athenienses sibi persuaserunt ut Alcibiades, eximiae virtutis ac summi consilii imperator, neglegenter aut maiitiose rem ageret. Alii memorabant eum bello Peloponnesiaco Lacedaemoni se dedisse sine cura patriae, alii plane denuntiabant eum corruptum esse a Persarum rege ne Cymen caperet. Itaque ei putamus summo malo fuisse nimiam opinionem ingenii atque virtutis eius: multi timebant ne, secunda fortuna magnisque opibus incensus, tyrannidem concupisceret. Itaque inimici civitatem induxerunt ut ei magistratum abrogaret et alium in eius locum substitueret.

Vir callidus, cum in periculum venit, semper prompto animo effugiam quaerit et saepe dolo aliorumque damno invenit, ut Phaedri fabella docet de vulpecula et hirco. Vulpecula per agros errat atque decidit ob imprudentiam in puteum altum et atrum. Magno studio ascendere temptat,at nullam fugae viam habet. Mox apud puteum restat hircus, quia aquam haurire optat. Videt caper vulpeculam atque rogat: "Est aqua bona?". Callida vulpecula insidias suas dolosis verbis parat: "Veni, hirce -inquit- oculis tuis aquarum copiam vide labrisque gusta: "Descendit caper credulus in puteum,periculi nescius,at pro aquarum pelago guttas paucas et immundas humi invenit. Vulpecula a tergo in hirici dorsum salit fugamque facile obtinet.

Postquam gallorum copiae contra romanos arma ceperant et a cn. cornelio dolabella consulae deletae erant, tarentini auxilim a pyrrho, epiri rege, petiverunt; rex igitur, qui ex genere achillis originem trahebat, mox ad italiam venit tumque primum romani cum transmarino hoste dimicaverunt. contra pyrrhum missus est consul p. valerius laevinus.apud heraclem atrox pugna commissa est. acriter diu pugnatum est, sed pyrrhus elephantorum quxilio postremo vicit, quia romani milites numquam tam ingentia animalia viderant et ob terrorem tandem terga verterunt. nox proelio finem dedit; laevinus per noctem fugit, pyrrhus multos captivos cepit et summo honore tractavi. postea epiri rex coniunxit sibi samnites, lucanos bruttiosque et romam perrexit. postquam omnia ferro ignisque vastaverat campaniaeque agros deleverat, praeneste oppidum venit. mox ingenti terrore romani capti sunt, sed pyrrhus tandem pacem petivit.

Rex Tarquinius, quod civium Romanorum animos preda ac divitiis delenire studebat, Ardeae, opulento Rutulorum oppido, bellum indixit. Dum oppidum longa obsidione premitur, regii iuvenes otium conviviis comissationibusque terebant. Cum cenebant apud Sex. Tarquinium, incidit forte mentio de uxoribus: suam quisque laudari miris modis coepit, donec Tarquinius Collatinus dixit: ”Paucis quidam horis meae Lucretiae virtutem cognoscemus. Equos conscendite, amici, ac mecus Romam accurrite: necopinato virorum adventu virtus uxorum comprobabitur”. Postquam Romam sub vesperum pervenerunt, mox Collatiam perrexerunt. Ibi mulieres in convivio cum aequalibus viderunt praeter Lucretiam, Collatini uxorem, quae sera nocte inter ancillas in medio medium lanam texebat. Mulierum certaminis laus Lucretiae fuit victorque vir comiter ceteros iuvenes ad cenam invitavit.

At Sex. Tarquinium mala libido Lucretiae propter formam et spectatam castitatem cepit: ergo iuvenis paulo post Collatiam cum comite uno noctis tempore denuo venit, Lucretiam gladio petivit ac mulieri amorem suum patefecit. Quoniam obstinatum Lucretiae animum neque verbis neque vi flectere potuit, addidit ad metum dedecus: "Tete interficiam ac postea apud corpus tuum cadaver servi nudum ponam: omnes de sordido adulterio cogitabunt". Sic dedecoris terrore obstinatam pudicitiam vicit libido. Lucretia, maesta tanto malo, nuntium Romam ad patrem Ardeamque ad virum misit: "Cum amicis fidis cito venite: horridum facinus incidit". Cum adfuerunt vir paterque, Lucretiam aegram in cubiculum invenerunt. Tum mulier: " Vestigia viri alieni, - inquit - Collantine, in lecto sunt tuo; sed corpus est tantum violantum, animus insons: mors testis erit. Sex. Tarquinius hostis pro hospite noctis tempore vi mihi sibique, si vos viri estis, prestiferum a me abstulit gaudium". Levant viri Lucretiae animum, at illa exclamat: "Ego me, etsi peccato absolvo, supplicio non libero, nec ulla femina deinde Lucretiae exemplo impudica vivet" ac culturum sibi in corde defixit.

Postquam Paris Helenam, Menelai uxorem, rapuerat, agamemnon cum Menelao fratre delectisque Asiae ducibus statuit ad Troiam urbem navigare, eam repetiturus. Agamemnon autem, dum Graecorum exercitus in Aulide manet, navem conscensurus, in venatu casu cervam Dianae sacram necavit: ergo dea, ira mota, saevam procellam suscitavit. Ita Graecam classem tempestas in Aulide retinebat. Agamemnon statim haruspices convocavit et Calchas vates, interrogatus, ei respondit: "Dianae iram placabis et classis felicem faustumque cursum habebit si tatum Iphigeniam, filiam tuam unam, deae immolaveris". Agamemnon primum turpe consilium recusavit, deinde, Ulixis impulsu, id approbavit. Ipse Ulixes missus est ad Iphigeniam virginem, pulchram Agamemnonis filiam, et eam ante aram duxit, quasi Achilli in coniugium daturus. Sed virgo, ubi ante aram patrem maestum vidit, sacerdotesque ferrum celantes omnesque cives lacrimas effundentes, gravi metu capta genibusque summissa humum procubuit. Iam sacerdotes, Agamemnonis iussu, eam immolaturi erant, cum Diana miserata est virginis: atram caliginem omnibus obiecit cervamque pro ea supposuit. Iphigenia per nubes in terram Tauricam rapta est ibique Dianae sacerdos facta est.

Pausanias lacedaemonius magnus homo, sed varius in omni genere vitae fuit: nam, ut virtutibus eluxit, sic vitiis est obrutus. Huius illustrissimum est proelium apud Plateas. Namque, illo duce, Mardonius, satrapes regius, natione Medus, regis gener, in primis omnium Persarum et manu fortis et consilii plenus, cum ducentis militibus peditum, quos viritim legerat, et viginti equitum parva manu Graeciae fugatus est eoque ipse dux cecidit proelio. Qua Victoria elatus, plurima miscere coepit et maiora concupiscere. Sed primum in eo est reprehensus quod ex praeda belli tripodem aureum Delphis posuisset epigrammate inscripto, in quo haec erat sententia: suo ductu barbaros apud Plataeas esse deletos eiusque victoriae apollini illud donum dedisse. Hos versus Lacedaemonii exsculpserunt neque aliud scripserunt quam nomina earum civitatum, quarum auxilio Persae victi erant.

In insula Creta mirus labyrinthus erat, in quo includebatur Minotaurus, monstrum capite bovis et humano corpore. Erat tum Cretae rex Minos, Iovis et Europae filius. Quotannis Athenienses horrendum vectigal Minoi debebant: septem enim iuvenes totidemque pulchrae virgines Athenis Cretam mittebantur et a fero Minotauro devorabantur. Tum Theseus, Aegei regis filius, adhuc adulescens, statuit cives suos ab infando tributo liberare: ergo ad Cretae litora cum paucis sed fidis sociis navigat. In insula Ariadne Minois regis filia, quia in amorem Thesei incidit, contra patris voluntatem labyrinthi exitum iuveni monstrat et glomus rubrae lanae ei (= a lui) tradit. Iuvenis in labyrinthum intrat, Minotaurum necat et Ariadnes auxilio licium revolvendo (= riavvolgendo) e labyrintho salvus remeat.Sic Athenienses a tributo liberantur et Theseus Ariadnem uxorem ducit.