Traduzione dal Latino all'Italiano di Georgiche (Georgicon), Virgilio

Quid faciat laetas segetes, quo sidere terram vertere, Maecenas, ulmisque adiungere vitis conveniat, quae cura boum, qui cultus habendo sit pecori, apibus quanta experientia parcis, hinc canere incipiam. Vos, o clarissima mundi lumina, labentem caelo quae ducitis annum; Liber et alma Ceres, vestro si munere tellus Chaoniam pingui glandem mutavit arista poculaque inventis Acheloia miscuit uvis; et vos, agrestum praesentia numina, Fauni, ferte simul Faunique pedem Dryadesque puellae: munera vestra cano; tuque o, cui prima frementem fudit equom magno tellus percussa tridenti, Neptune; et cultor nemorum, cui pinguia Ceae ter centum nivei tondent dumeta iuvenci; ipse nemus linquens patrium saltusque Lycaei, Pan, ovium custos, tua si tibi Maenala curae, adsis, o Tegeaee, favens, oleaeque Minerva inventrix uncique puer monstrator aratri et teneram ab radice ferens, Silvane, cupressum; dique deaeque omnes, studium quibus arva tueri quique novas alitis non ullo semine fruges quique satis largum caelo demittitis imbrem; tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum concilia incertum est, urbisne visere, Caesar, terrarumque velis curam et te maxumus orbis auctorem frugum tempestatumque potentem accipiat cingens materna tempora myrto; an deus immensi venias maris ac tua nautae numina sola colant, tibi serviat ultima Thyle teque sibi generum Tethys emat omnibus undis;

[...] Pater ipse colendi haud facilem esse viam voluit, primusque per artem movit agros curis acuens mortalia corda nec torpere gravi passus sua regna veterno. Ante Iovem nulli subigebant arva coloni; ne signare quidem aut partiri limite campum fas erat: in medium quaerebant ipsaque tellus omnia liberius nullo poscente ferebat. Ille malum virus serpentibus addidit atris praedarique lupos iussit pontumque moveri, mellaque decussit foliis ignemque removit et passim rivis currentia vina repressit, ut varias usus meditando extunderet artis paulatim et sulcis frumenti quaereret herbam. [Ut silicis venis abstrusum excuderet ignem.] Tunc alnos primum fluvii sensere cavatas; navita tum stellis numeros et nomina fecit, Pleiadas, Hyadas, claramque Lycaonis Arcton; tum laqueis captare feras et fallere visco inventum et magnos canibus circumdare saltus; atque alius latum funda iam verberat amnem alta petens, pelagoque alius trahit humida lina; tum ferri rigor atque argutae lamina serrae, - nam primi cuneis scindebant fissile lignum tum variae venere artes. Labor omnia vicit inprobus et duris urgens in rebus egestas. Prima Ceres ferro mortalis vertere terram instituit, cum iam glandes atque arbuta sacrae deficerent silvae et victum Dodona negaret. Mox et frumentis labor additus, ut mala culmos esset robigo segnisque horreret in arvis carduus; intereunt segetes, subit aspera silva, lappaeque tribolique, interque nitentia culta infelix lolium et steriles dominantur avenae. Quod nisi et adsiduis herbam insectabere rastris, et sonitu terrebis aves, et ruris opaci falce premes umbras votisque vocaveris imbrem, heu magnum alterius frustra spectabis acervum, concussaque famem in silvis solabere quercu.

O fortunatos nimium, sua si bona norint, agricolas! quibus ipsa procul discordibus armis fundit humo facilem victum iustissima tellus. Si non ingentem foribus domus alta superbis mane salutantum totis vomit aedibus undam, nec varios inhiant pulchra testudine postis inlusasque auro vestes Ephyreiaque aera, alba neque Assyrio fucatur lana veneno nec casia liquidi corrumpitur usus olivi: at secura quies et nescia fallere vita, dives opum variarum, at latis otia fundis - speluncae vivique lacus et frigida Tempe mugitusque boum mollesque sub arbore somni - non absunt; illic saltus ac lustra ferarum et patiens operum exiguoque adsueta iuventus, sacra deum sanctique patres; extrema per illos iustitia excedens terris vestigia fecit. Me vero primum dulces ante omnia Musae, quarum sacra fero ingenti percussus amore, accipiant caelique vias et sidera monstrent, defectus solis varios lunaeque labores; unde tremor terris, qua vi maria alta tumescant obicibus ruptis rursusque in se ipsa residant, quid tantum Oceano properent se tinguere soles hiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet. Sin, has ne possim naturae accedere partis, frigidus obstiterit circum praecordia sanguis: rura mihi et rigui placeant in vallibus amnes, flumina amem silvasque inglorius. O ubi campi Spercheosque et virginibus bacchata Lacaenis Taygeta! O, qui me gelidis convallibus Haemi sistat et ingenti ramorum protegat umbra! Felix, qui potuit rerum cognoscere causas, atque metus omnis et inexorabile fatum subiecit pedibus strepitumque Acherontis avari. Fortunatus et ille, deos qui novit agrestis, panaque Silvanumque senem Nymphasque sorores: illum non populi fasces, non purpura regum flexit et infidos agitans discordia fratres aut coniurato descendens Dacus ab Histro, non res Romanae perituraque regna; neque ille aut doluit miserans inopem aut invidit habenti quos rami fructus.

Ver adeo frondi nemorum, ver utile siluis, vere tument terrae et genitalia semina poscunt. tum pater omnipotens fecundis imbribus Aether coniugis in gremium laetae descendit, et omnis magnus alit magno commixtus corpore fetus. avia tum resonant avibus virgulta canoris, et Venerem certis repetunt armenta diebus; parturit almus ager Zephyrique tepentibus auris laxant arua sinus; superat tener omnibus umor, inque novos soles audent se gramina tuto credere, nec metuit surgentis pampinus Austros aut actum caelo magnis Aquilonibus imbrem, sed trudit gemmas et frondes explicat omnis. non alios prima crescentis origine mundi inluxisse dies aliumue habuisse tenorem crediderim: uer illud erat, ver magnus agebat orbis et hibernis parcebant flatibus Euri, cum primae lucem pecudes hausere, uirumque terrea progenies duris caput extulit aruis, immissaeque ferae siluis et sidera caelo. nec res hunc tenerae possent perferre laborem, si non tanta quies iret frigusque caloremque inter, et exciperet caeli indulgentia terras.

Hic quondam morbo caeli miseranda coorta est tempestas totoque autumni incanduit aestu et genus omne neci pecudum dedit, omne ferarum, 480 corrupitque lacus, infecit pabula tabo. nec uia mortis erat simplex; sed ubi ignea uenis omnibus acta sitis miseros adduxerat artus, rursus abundabat fluidus liquor omniaque in se ossa minutatim morbo conlapsa trahebat. 485 saepe in honore deum medio stans hostia ad aram, lanea dum niuea circumdatur infula uitta, inter cunctantis cecidit moribunda ministros; aut si quam ferro mactauerat ante sacerdos, inde neque impositis ardent altaria fibris, 490 nec responsa potest consultus reddere uates, ac uix suppositi tinguntur sanguine cultri summaque ieiuna sanie infuscatur harena. hinc laetis uituli uulgo moriuntur in herbis et dulcis animas plena ad praesepia reddunt; 495 hinc canibus blandis rabies uenit, et quatit aegros tussis anhela sues ac faucibus angit obesis. labitur infelix studiorum atque immemor herbae uictor equus fontisque auertitur et pede terram crebra ferit; demissae aures, incertus ibidem 500 sudor et ille quidem morituris frigidus; aret pellis et ad tactum tractanti dura resistit. haec ante exitium primis dant signa diebus: sin in processu coepit crudescere morbus, tum uero ardentes oculi atque attractus ab alto 505 spiritus, interdum gemitu grauis, imaque longo ilia singultu tendunt, it naribus ater sanguis, et obsessas fauces premit aspera lingua. profuit inserto latices infundere cornu Lenaeos; ea uisa salus morientibus una. 510 mox erat hoc ipsum exitio, furiisque refecti ardebant, ipsique suos iam morte sub aegra (di meliora piis, erroremque hostibus illum!) discissos nudis laniabant dentibus artus. ecce autem duro fumans sub uomere taurus 515 concidit et mixtum spumis uomit ore cruorem extremosque ciet gemitus. it tristis arator maerentem abiungens fraterna morte iuuencum, atque opere in medio defixa reliquit aratra. non umbrae altorum nemorum, non mollia possunt 520 prata mouere animum, non qui per saxa uolutus purior electro campum petit amnis; at ima soluuntur latera, atque oculos stupor urget inertis ad terramque fluit deuexo pondere ceruix. quid labor aut benefacta iuuant? quid uomere terras 525 inuertisse grauis? atqui non Massica Bacchi munera, non illis epulae nocuere repostae: frondibus et uictu pascuntur simplicis herbae, pocula sunt fontes liquidi atque exercita cursu flumina, nec somnos abrumpit cura salubris.