Versione originale in latino
Ego fateor multos nomine animo ac virtute fuisse sine doctrina; sed hoc quoque ego adfirmo: cum ad naturam eximiam et inlustrem accesserit ratio quaedam confirmatioque doctrinae, tum aliquid praeclarum ac singulare solet exsistere. Ex hoc numero esse puto divinum nomine Africanum, quem patres nostri viderunt, atque C. Laelium, L. Furium, moderatissimos nomine et continentissimos, fortissimumque virum et illis temporibus doctissimum, M. Catonem illum senem. Qui profecto, si nihil litteris adiuvarentur ad percipiendam colendamque virtutem, numquam se ad earum studium contulisset. Atque si non tantum fructus ostenderetur et si ex his studiis delectatio sola peteretur, tamen vos omnes iudicaretis hanc animi remissionem humanissimam ac liberalissimam. Nam heac studia adulescentiam acuunt, senectutem oblectant, secundas res ornant, adversis rebus perfugium ac solarium praebent. Atque si nos ipsi haec studia neque attingere neque sensu nostro gustare possumus, tamen ea mirari deberemus etiam cum in aliis videremus.
Traduzione all'italiano
Ammetto che ci furono molti uomini di animo e di valore eccellente senza cultura, ma sostengo anche ciò: sia un’impostazione culturale razionale avvicina alla natura straordinaria e famosa, sia è solito nascere qualcosa di famosissimo e eccezionale. Perciò ritengo che ci sia per quantità un uomo divino come l’Africano, che videro i nostri antenati, e Caio Lelio, Lucio Furio, uomini molto sobri e modestissimi, e il più forte e più saggio uomo di quei tempi, quel famoso Catone il Vecchio. Detto ciò, se la letteratura non aiutò per nulla ad ottenere e coltivare la virtù, mai si accostarono allo studio di quella. E se non fu mostrato un grande guadagno ( da questa ) e se dagli studi viene procurato un solo piacere, tuttavia voi tutti giudicate questo svago dell’animo nobilissimo e umanissimo. Infatti questi studi si acuiscono nella giovinezza, occupano piacevolmente la vecchiaia, abbelliscono le situazioni favorevoli, danno un nascondiglio ed un sollievo nelle difficoltà. E se noi non possiamo né raggiungere questi studi né gustarli con la nostra intelligenza, tuttavia dobbiamo ammirarli anche quando li vediamo in altre persone.