Traduzione dal Latino all'Italiano di Nuovo Comprendere e Tradurre, Libri Scolastici

Graecia clara et pulchra Mediterranei paeninsula est sed ob montuosam territorii naturam terra non admodum frugifera est; ideo agricolae praesertim oleas et vites colunt et magnam vini oleique copiam ferunt. Graeci non solum agricolae industrii sed etiam periti nautae sunt: nam et Athenis et Corintho solvunt et per Aegaeum pelagus ad isulas Cretam RhodumCyprum vel ad Adia Africaeque oras perveniunt et magna negotia cum populis Mediterranei gerunt. Graeci multos deos deasque colunt et magnopere eorum iram timet: ideo magna templa dis aedificant et copiosa dona Superis Inferisque praebent. In Graecia multae urbes sunt sed praesertim memorantur Athenae poetarum ac philodophorum patriaet Spartapropter suam severam disciplinam clara.

Romani multos deos colunt: in deorum numero sunt Saturnus antiquus agriculturae deus Mercurius commercii divitiarumque patronus ac deorum nuntius Neptunus aquarum deus Ianus pacis bellique deus et Vulcanus ignis deus qui officinam in Aetna habet. In dearum numero sunt Diana ferarum atque silvarum dea Vesta familiae patrona et Minerva sapientiae dea. Romani variis caerimoniis et sacrificiis deos honorant: deis deabusque caeli victimae albae sacrificantur nigrae victimae deis deabusque Inferorum; silvarum et aquarum Nymphis myrti atque lauri coronae praebentur. Etiam nunc in Italia et praesertim Romae antiquorum templorum Romanorum multa vestigia exstant.

Germani animus maxime bellicosus est; nihil enim nisi armati gerunt sed arma non sumunt antequam viri sunt. Cum adolescunt in concilium senum conveniunt et ibi arma scutum frameaque eis traduntur. In proelio decorum est inimicos superare et fugare autem probrosum est e pugna recedere vel ab inimicis fugari. Praecipuum Germanorum officium est vicos feminas liberosque defendere quare semper armis se exercent neque terram arant neque agros colunt. Agri enim dum viri continenter in finitimos bellum gerunt a feminis vel a servis coluntur.

Clarus architectus Daedalus a Minoe rege vocatus in insulam Cretam cum filio suo Icaro pervenit et ibi aedificat labyrinthum domicilium Minotauri monstri quod Minois filius erat. Sed cum Daedalus insulam Cretam relinquere vult Minos licentiam profectionis architecto negat et Daedalum eisque filium in labirintho claudit. Tum Daedalus vir ingeniosus ac peritus suam filiique fugam parat:magna alas pennis ceraque extruit et eas filii humeris ac suis aptat. Ante fugam pater severis verbis filium monet:"Icare memento:noli altius volare quia alae ex cera sunt et calidi solis radii ceram fundunt!". Postea Daedalus Icarusque e labirintho evolant. In caelo Icarus alas beatus agitat et Dedali consiliorum oblitus ad solis radios nimium appropinquat. Daedalus frustra filium revocat; nam alarum cera tabescit et miser puer in pelagus praecipitat.

Agesilaus, Lacedaemoniorum rex, cum in Messeniam cum ingenti exercitu pervenisset, ut Messenios, qui a Sparta defecerant, in Lacedaemoniorum potestatem rursus redigeret, praemisit equites ut loca explorarent atque incolarum animos perspicerent. Ii Agesilao renuntiaverunt non solum homines arma arripuisse sed etiam mulieres et senes paratos ad pugnandum esse, ut libertatem suam defenderent. Exploratores postea addiderunt arma etiam servis distributa esse, quibus, si strenue pugnavissent, libertas promissa erat. Tum Agesilaus, Messeniorum consiliis cognitis ne suorum militum vitam frustra in discrimen adduceret, a Messenia discessit. Sciebat enim Messenios, cum de vita desperarent ac pro libertate pugnarent fortius idcirco dimicaturos esse.

Ut aliquot veteres scriptores ferunt, persica arbor nomen capit a Perside, ubi in hortis regiis colebatur et primum ab Alexandro eiusque comitibus reperta est. A Perside Macedones, cum Dareum regem vicissent, in Graeciam novam arborem transtulerunt, ut etiam Graeci eius fructus gustarent;a Graecia translata est in Italiam a Romanis paucis annis post Christum natum. Folium eius est linguae simile, flos subrutilus, fructus foris levi lanugine vestitus sed intus carnosus, pulpae plenus praeter os durum ac scabrum. Alexander Magnus tantum hanc(=questo) arborem dilexit ut eam etiam in Aegyptum importaverit ac eius ramis victores coronare voluerit. Alia mira de perseca abore narrantur: ut Christiani tradunt, haec(=questo) arbor suam umbram praebuit Iesu Christo cum parentibus in Aegyptum fugienti; quam ob rem(=per questo) imperator Iulianus, cum Christianos haberet, imperavit ut toto imperio persicae arbores exciderentur.

Bello Punico secundo Hannibal, postquam ter Romanos vicerat apud Ticinum, apud Trebiam atque apud Trasumenum lacum, ad Apuliam contendit. Ibi Carthaginiensium dux rursus cum Romanis conflixit et apud cannas insignem cladem Romanorum exercitui intulit, quia ipse consul Aemilius Paulus in acie mortem invenit. Nam confecto proelio, Cneus Lentulus, tribunus militum, dum equo fugit, consulem cruore oppletum super saxum sedentem viderat atque ei dixerat:" L. Aemili, equum meum cape et fuga salutem pete! Noli funestam hanc pugnam facere morte consulis!" Tribuno consul responderat: "Ego, Cn. Corneli, hic manebo ut officio meo satisfaciam. Tu abi et admone publice Romanorum patres ut urbem firmis praesidiis muniant, ne Roma ab Hannibale deleatur". Paulo post consul, ab hostibus undique circumventus, strenue pugnans cecidit.

Postquam immoderata libertas Atheniensium mores corrupit et licentia legum frenum solvit, Pisistratus tyrannus arcem occupavit. Tum Atheniensibus tristem servitutem flentibus, non quod tyrannus crudelis esset, sed quia civibus dominationi insuetis omnes unus grave erat, Aesopus hanc fabulam narravit. Olim ranae errantes liberae in amplis paludibus magno cum clamore ab Iove petiverunt regem ut dissolutos mores vi compesceret. Pater deorum risit atque ranis dedit tigillum, quod magno strepitu in stagnum cecidit. Dum ranae, metu perterritae, in limo latent, una tacite e stagno caput protulit, lignum attente exploravit et cunctas evocavit. Ranae timorem deposuerunt et inutile tigillum omni contumelia laeserunt, postea nonnullas ad Iovem miserunt alium regem petituras. Tum horribilis hydris, qui ingentem ranarum caedem fecit, ab Iove missus est. Frusta miserae ranae per totam paludem currebant ut fuga mortem vitaret: denique furtim Mercurium ad Iovem miserunt ut infelices adiuvaret. Sed deorum rex ranarum stultitiam duris verbis castigavit: <>. Aesopus Athenienses ita admonuit: <>.

Romulus, postquam urbem condidit, centum ex senioribus civibus legit, quos senatores appellavit propter senectutem. Senatorum consilio auxilioque regnavit atque omnia egit. Senatorum numerus prope idem fuit sub aliis regibus Romanis, sed post reges exactos, cum res publica instaurata est, senatorum numerus auctus est, quod viri qui summos magistratus, id est quaesturam, aedilitatem, plebis tribumìnatum, praeturam, censuram et consulatum, gesserant iure senatores fiebant. Senatores etiam patres appellabantur, quia et in secundis et in adversis rebus rei publicae tutores ac defensores putabantur. Antiquis temporibus senatus tantum ex patriciis constabat; sed, postquam magistratus, qui aditum ad senatum dabant, etiam plebi patuerunt, plebei quoque senatores facti sunt. Senatus de rei publicae rationibus, de bello, de pace, de foederibus et de multis aliis rebus deliberabat; de legibus agebat, consilia magistratibus dabat, provinciarum praefectos eligebat et in rei publicae discrimine dictatorem nominabat. Cum Roma in magno periculo fuit, servata est non solum civium constantia, sociorum fide et exercituum virtute sed etiam auctoritate atque prudentia senatus.

M. Atilius Regulus, primus Romanorum ducum, exercitum in Africam traiecit, ubi non solum cum hominibus sed etiam cum monstris dimicavit. Nam olim factum est ut, cum apud flumen Bagradam Regulus castra posuisset, anguis mirae magnitudinis exercitum Romanum vexaret. Tradunt anguem multos milites ingenti ore corripuisse vel caudae verbere elisisse; nonnullos etiam pestilentis halitus afflatu exanimavisse. Sed monstrum telorum ictu perforari non poterat, quia dura squamarum lorica omnia tela facile repellebat. Tum Regulus, ut exercitum a gravi periculi liberaret, ad machinas confugit et ballistis anguem deiecit,qui tandem saxorum pondere oppressus iacuit. Sed sanguine suo flumen et vicinam regionem tantum infecit ut Romani castra movere coacti sint. Immanis monstri corium, centum et viginti pedes longum, Romam Regulus misit.