Traduzione dal Latino all'Italiano di Nova Lexis, Libri Scolastici

Lucii Catilinae familia clara atque honesta erat; Catilina habebat magnam potentiam et animi et corporis, sed ingenium malum pravumque. Catilinae puero iam bella intestina, rapinae, discordia oppidanorum gratae erant ibique adulescentiam suam exercebat. Catilinae inediam, frigidum, vigiliam miro modo tolerabat. Habebat animum intrepidum, subdolum, varium, falsum simulabat ac verum dissimulabat, alienum adpetebat. Vastus Catilinae animus inmoderata, mira, nimis alta semper cupiebat.

Cyzicum, nobilis civitas, arce, moenibus, portu turribusque marmoreis Asiaticae plagae litora inlustras. Eam Mithridates quasi alteram Romam toto invaserat bello. Sed fiduciam oppidanis salutis nuntius fecit; nam adventabat Lucullus, qui per medias hostium naves utre suspensus et pedibus iter adgubernans, videntibus procul quasi marina pristis evaserat. Mox clades conversa est, cum ex mora obsidii regem fames et ex fame pestilentia urgeret, Lucullus suis copiis pervenit adeoque regis exercitum caedit, ut Granicus et Aesepus amnes cruenti redderentur. Rex callidus Romanaeque avaritiae peritus spargi a fugientibus sarcinas et pecuniam iussit, ut hostes tarderent.

Senectui iuventa ita cumulatum et circumspectum honorem reddabat, ut maiores natu adulescentium communes patres essent. Quocirca iuvenes senatus die ex patribus circoscriptis aut propinquum aut paternim amicum ad curiam deducebant adfixique valvis morabantur, donec eos reducebant. Qua quindem voluntaria statione et corpora et animos ut publica officia inpigre paterentur robarabant brevique processurorum in luce vitutum suarum verecundo laboris meditatione ipsi doctores erant. Invitati ad cenam sublata mensa priores consugere et discere patiebantur. Ex quibus apparet iuvenes cenae quoque tempore parco et modesto sermone his prasentibus solitos esse uti.

Dea Minerva pugnam accepit sed puellam punivit quia nimia superbia inflata erat. Puella magna peritia pulchram telam texit et amatorias fabulas pinxit; dea autem mira industria summoque artificio lina texit et Olympios deos pinxit. Tandem Aeachne dea peritia victa est: tum Minerva Lydiae puellae operam violenta ira scidit et sic dixit: ”Quia insolentiam erga deos et superbiam miseram ostendisti telas in perpetuum texes!”; statim puellam in araneam vertit.

Prometheus Iapeti filius primus viros ex luto finxit. Postea Vulcanus deorum domini impero ex luto feminae simulacrum fecit; quia femineae figurae Minerva animam dedit ceterique dei multa dona dederunt feminam Pandoram nominaverunt; sic caeli terraeque dei primam feminam appellaverunt quoniam Graeca lingua “Pandora” tota dona significat. Pandora data est in coniugium Epimetheo; Pyrrha filia fuit Pandorae et Epimethei; Pyrrha prima vitam humanam habuit.

C.Fabio et L. Virginio consulibus, trecenti nobiles homines, qui ex Fabia familia erant, contra Veientes bellum soli susceperunt, senatui et populo per se omne certamen impleturi. Itaque omnes nobiles, qui singuli magnorum exercituum duces futuri erant, in proelio conciderunt. Unus omnino superfuit EX tanta familia, qui propter aetatem puerilem duci non potuerat ad pugnam. Fostea census in urbe habitus est et intenta sunt CIVIUM capita CXVII milia CCCXIX. Sequenti anno cum in Algido monte ab urbe duodecimofenne miliario Romanus obsideretur exercitus, L. Quintius Cincinnatus dictator est factus, qui agrum quattuor iugerum possidens manibus suis colebat. Is cum in opere et arans esset inventus, sudore deterso, togam frraetextam accepit et, caesis hostibus, liberavit exercitum.

Neptunus, clarus Saturni et Rheae filius, firmum pelagi imperium habebat; deus marinus alti pelagi et rapidorum fluviorum aquarum dominus et patronus putabatur; neptunus marino carro vehebatur; ab equis marinis de carrus trahebatur. Neptunus turbidades procellas morvebat et sedabat. a graecis et romanis neptuno sacra temola et purae arae in insulis, promuntoriis et maritimis oris aedificabuntur, pulchrae dei statuae in stadiis et in circo collocabuntur; deo marino rubustus taurus saepe in sacrificiis immolabitur.

Ille Solon qui sapientissimus ominum Graecorum aestimabatur olim Croeso Lydiae ditissimo regi dixerat felicem vere dici posse eum tantum qui ad vitae exitum beatus pervenisset. Postea cum Cyrus Persarum rex Croesum cepisset et in rogum imposuisset ut ille vivus cremaretur audivit Lydiae regem inter gemitus Solonem nominantem. Interrogatus quis esset Solon Croesus: . Tunc Cyrus pyram iam incensam exstingui iussit quod cognovisset se quoque mortalem esse et Croesum opibus inferiorem non fuisse at sapientem esse.

Alexandro, Philippi filio, magna audacia ac rei militaris peritia fuerunt: iuvenis enim cum patre contra Graecos admirabili cum virtute pugnaverat hostiumque manus debellaverat. Post patris mortem Graecarum civitatum legatos Corinthum convocavit bellumque contra Persas indixit. Persarum rex tunc Dareus erat immensumque imperium regebat, sed otium mollitiesque valde militum vires enervaverant. Alexander igitur Macedoniae regimen Antipatro committit et primis veris diebus cum parvo sed strenuo exercitu in Asiam velificat. Contra Dareum multa gessit proelia semperque victor fuit. In omnibus pugnis clara fortitudinis et virtutis exempla Graecis atque hostibus praebuit magnaque patravit. Omnia castra ac frequentia oppida expugnavit et postremo Babyloniam, Asiae caput, occupavit. Interim Dareus, dolosi principis fraude, vitam amisit omnesque Asiae urbes in Alexandri potestatem venerunt

Inter alia multaque aedificia publica Romae fuerunt plurimae et celebratae thermae. Ad thermas multi, patricii et plebeii, conveniebant et ibi multa negotia etiam conficiebant. In thermis Romani incolaenom solum lavabantur sed etiam in ludis gymnicis se exercebant; praeterea in thermis cum amicis disputabatur. Thermis varia loca erant; in frigidario frigida aqua perfundebatur, in calidario autem calida aqaua adhibebatur; in tepidario, denique, inter frigidum et calidum balineum brevider consistebatur. Saepe in thermis Romani antiqui etiam natatorias et palaestras inveniebant. Antiquae thermae modestae et pervae fuerunt; post augustum Romanis sumptuosae, amplae et exquisitae thermae fuerunt; inter alias thermas magnificae et clarae fuerunt augustanae, quas Caracalla aedificavit apud Aventinum.