Traduzione dal Latino all'Italiano di Lectio Facilior, Libri Scolastici

Magna Europae paeninsula est Italia, terra laeta et fecunda. In Italia amplae silvae, amenae orae, purae aquae sunt; Italiae incolis frigidae silvarum umbrae et limpidae aquarum undae gratae sunt. Campania, Aemilia, Apulia, Etruria in Italia sunt. Multae in Campania Graecae coloniae sunt: Cumae Graeca clara colonia sunt. In Aemilia, autem, Romae coloniae sunt: Placentia et Mutina Romae coloniae sunt. Clarae sunt Italiae insulae: Sicilia, magna insula, Sardinia, antiqua terra, Corsica et Melita laete insulae Italiae sunt. Italiae terra incolis et advenis amoena et pulchra est.

Caesari omnia uno tempore erant agenda: vexillum proponendum erat, quod erat insigne, cum ad arma concurri oporteret; signum tuba dandum; abopere revocandi milites erant, qui paulo longius aggeris petendi causa processerant, arcessendi, acies instruenda erat, milites cohortandi erant, signum dandum erat. Quarum rerum magnam partem temporis brevitas et incursus hostium impediebat. His difficultatibus duae res erant subsidio, scientia atque usus militum, quod superioribus proeliis exercitati.

His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti constituerant ea quae ad proficiscendum pertineret comparere iumentorum et carrorum maximum numerum coemere, sementes maximas facere,ut in itinere copia frumenti suppeterent,cum proxim civitatibus pacem et amiciam confirmare. Ad eas res confinciendas biennium sibi satis esse duxerunt, quia in tertium annum profectionem lege confirmaturi erant. Ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur. Is sibi legationem ad civitates suscepit,In eo itinere persuadet Castico Sequano,cuius pater regnum in Sequanis multos annos obtinuerat et ab senatu populi Romani amicus appelatus erat,ut regnum in civitate sua occuparet, quod pater ante habuerat.

Ulixes cum ab Ilio in patriam Ithacam rediret, tempestate ad Ciconas est delatus, quorum oppidum Ismarum expugnavit praedamque sociis distribuit. Inde ad Lotophagos, homines minime malos, qui loton ex foliis florem procreatum edebant, idque cibi genus tantam suavitatem praestabat, ut, qui gustabant, oblivionem caperent domum reditionis. Ad eos socii duo missi ab Ulixe cum gustarent herbas ab eis datas, ad naves obliti sunt reverti, quos vinctos ipse reduxit.

Legio Pompeiana celeris spe subsidii confirmata ab decumana porta resistere conabatur atque ultro in nostros impetum faciebat. Equitatus Caesaris quod angusto itinere per aggeres ascendebat receptui suo timens initium fugae faciebat. Dextrum cornu quod erat a sinistro seclusum terrore equitum animadverso ne intra munitionem opprimeretur ea parte quam proruerat sese recipiebat ac plerique ex his ne in angustias inciderent ex X pedum munitione se in fossas praecipitabant primisque oppressis reliqui per horum corpora salutem sibi atque exitum pariebant. Sinistro cornu milites cum ex vallo Pompeium adesse et suos fugere cernerent veriti ne angustiis intercluderentur cum extra et intus hostem haberent eodem quo venerant receptu sibi consulebant omniaque erant tumultus timoris fugae plena adeo ut cum Caesar signa fugientium manu prenderet et consistere iuberet alii admissis equis eodem cursu confugerent alii metu etiam signa dimitterent neque quisquam omnino consisteret.

Mare universum vocatur Oceanus et undique terras cingit. Oceanus et quattuor regionibus inrumpit in terras: a septentrione vocatur mare Caspium, ab oriente Persicum, a meridie Arabicum, Rubrum et Erythraeum, ad occasum magnum mare vel Atlanticum; mare commerciis totius generis humani peragratur. Oceanus intrat in fretum Gaditanum inter montes Abinnam et Calpem ob Herculis Columnas, dein latissime simul et longissime effunditur et medium terrarum orbem inundat et nomina adquirit:mare Balearicum, quod Hispaniam adluit; Gallicum, quod Gallias tangit; Ligusticum, quod Liguribus infunditur; Tuscum, Tyrrhenum vel inferum, quod dextrum Italiae latus circuit; Hadriaticum, vel superum, quod sinistrum Italiae latus cingit.

Illis temporibus Mansinissa, rex Numidarum, per annos sexaginta fere amicus populi Romani,qui anno vitae nonagesimo sptimo e vita excessit et quadraginta quattour filios reliquit, Scipionem divisiorem regni inter filios suos desideravit. Corinthiis quoque bellum indictum est, nobili Graeciae civitati, propter iniuriam legatorum Romanorum. Urbem Graecam Mummius consul cepit et diruit. Tres ingitur Romae simul celebres triumphi fuerunt: Africani ex Africa, ante cuius currum ductus est, Mummi ex Corintho, ante quem signa aenea et pictae tabulae et alia urbis clarae ornamenta praelata sunt.

Ex Macedonum gente ceteros reges antecesserunt militari gloria Philippus, Amyntae filius, et Alexander Magnus. Alexander Babylone morbo consumptus est: Philippus Aegis a Pausania, cum ad ludos veniebant, iuxta theatrum occisus est. Epirotes Pyrrhus cum populo Romano bellavit; cum Argo oppidum oppugnabat in Peloponneso, lapide ictus et occisus est. Siculus Dionysius et viribus fortis et belli peritus fuit et minime libidinosus, non luxuriosus, non avarus, cupidus tantum singularis perpetuique imperii, sed crudelis. Nam dum imperium muniebat, omnes cives insidiatores putabat. Postquam virtute tyrannidem sibi peperit, magna retinuit felicitate. Decessit, dum regnum florebat neque in multis annis ex sua stirpe funus vidit.

Vinum olim Romanis feminis ignotum fuit,ne sclicet in turpe dedecus incurrerent, quia a Libero patre intemperantia et inconcessa venus excitatae sunt. Ceterum ut non tristis earum et horrida pudicitia, sed honesto comitatis genere temperata esset, et aurum abundantem et multam purpuram adhibebant, quo formam suam magis concinnam efficerent, summa cum diligentia capillos cinere rutilaverunt: enim tunc subsessorum alienorum matrimoniorum oculi non metuebatur, sed pariter et videre sancte et aspici mutuo pudore custodiebatur.

Caesar contione habita Cordubae omnibus generatim gratias agit: civibus Romanis, quod oppidum in sua potestate studuissent habere; Hispanis, quod praesidia expulissent; Gaditanis, quod conatus adversariorum infregissent seseque in libertatem vindicassent; tribunis militum centurionibusque, qui eo praesidii causa venerant, quod eorum consilia sua virtute confirmavissent.