Traduzione dal Latino all'Italiano di Comprendere e Tradurre, Libri Scolastici

A. Claudius Pulcher, vir magnae empietatis atque stultae temeritatis, consul adversus Poenos missus est. Priorum ducum consilia palam vituperabat atque dictatabat suos milites, optimo duce usos, brevi tempore bellum perfecturos esse. Antequam navale proelium committeret, Pulcher auspicia habuit; cum pullarius ei nuntiavisset pullos non exire e cavea neu escam edere, consul irridens iussit pullos in aquam mergi ut saltem biberent, quoniam edere nollent. Quo facto in militum animos religio incessit. Commisso deinde proelio, magna clades a Romanis accepta est et Claudius Pulcher, postquam Romam revertit, a Senatu et a populo condemnatus est.

Postquam Graeci propter equi lignei dolum Troiam ceperunt totamque magno incendio deleverunt, Aeneas, Anchisae deaeque Veneris filius, cum patre parvoque filio Ascanio ex oppido fugit. Diu cum suis comitibus pelagus peragrat: nam profugus primum in Macedonia contendit, deinde Cartaginem apud reginam Didonem, inde in Sicilia venit denique a Sicilia in Latio pervenit. Ibi benigne accipitur a Latino, Latii rege, qui viro Troiano filiam suam Laviniam in matrimonium promittit. Sed Turnus, Rutulorum rex, qui sponsus Laviniae erat, bellum contra Troianos movet. Troiani post diutinum bellum aspero proelio, ubi Turnus ab Aenea necatur, adversarios superant et Rutulorum castra delent. Tum Rutuli et Latini bellum componunt, Aeneas in matrimonium Laviniam ducit et oppidum condit, quod Lavinium appellatur. Postea Ascanius, Aeneae filius, Lavinium relinquit et in Latio Albam Longam, novum oppidum, condit.

Ad Aristippum fhilosophum venit homo rogaturus ut filius erudiretur. Philosophus, quia in magna egestate erat, molestum atque incommodum munus non recusavit sed pro mercede quingentas drachmas postulavit. Pretium vero exterruit patrem, qui, cum avarus indoctusque homo esset, putavit mercedem petitam nimiam esse. Itaque, indignationem aegre dissimulans, exclamavit: “Si ita est, filium minus doctum sed certe locupletiorem apud me tenebo; nam minore impensa mancipium emere possum”. Homini statim Aristippus respondit: “At tu recte facis: atque ita habebis duo!”.

Agamemnon et Menelaus, Atrei filii, cum ad Troiam oppugnandam coniuratos duces ducerent, in insulam Ithacam ad Ulixem, Laertis filium, venerunt, cui erat responsum, si ad Troiam ivisset, post vicesimum annum, solum, sociis perditis, patriam revisurum esse. Itaque, cum sciret ad se oratores venturos esse, insaniam simulans, pileum sumpsit et equum cum bove iunxit ad aratrum. Eum Palamedes ut vidit, sensit simulare atque Telemachum filium eius cunis sublatum aratro subiecit et ait: <>. Tunc Ulixes fidem dedit se venturum esse, ex eo die Palamedi infestus fuit.

Magnitudo doni efficit ut donum gratum sit; gratius tamen erit donum, licet parvum, si opportuno tempore datum erit. Secundo bello Punico, post cladem a Romanis apud Trasimenum acceptam, ubi ipse consul Flaninius vitam amiserat, senatus ab Hannibale, Carthaginiensium duce, petivit ut captivi Romani redderentur. Sed pretium ad redemptinem constitutum nimium erat neque senatus satis pecuniae habebat ut captivos e servitute redimeret. Tum Q. Fabius Maximus dictator, re cognita, Romam filium suum misit ut venderet unicum praedium quod possidebat atque totam pecuniam, licet parvam, senatui daret. Tanta fuit magnanimitas Q. Fabii Maximi ut omne patrimonium suum vendiderit ut patriae auxilio esset.

Romulus et Remus gemini sunt sed Romulus Remum necat et unus dominus novi oppidi fit. Is Palatinum munit et templa aedificat. Roma magna fit sed incolarum inopia in oppido est. Quare Romulus asilum advenis promittit et magna perfugarum turba a finitimis vicis in novum oppidum accurrit, sed feminae desunt. Tum Romulus callidum dolum excogitat: Sabinarum populum cum feminis ad ludorum spectaculum invitat. Sabini cum filiis filiabusque Romam veniunt et, dum ludis ludis adsunt, repente Romani puellas Sabinas rapiunt. Propter iniuriam Sabini Romanis bellum ferunt, quod a Romanis, post aspera proelia, vincitur. Tum Sabini cum Romanis de pace agunt, feminae Romae manent et Romani viri puellas Sabinas in matrimonium ducunt. Sic Romani et Sabini propinquitatis vinculis iunguntur.