Traduzione dal Latino all'Italiano di Elegie, Tibullo

Divitias alius fulvo sibi congerat auro et teneat culti iugera multa soli, quem labor adsiduus vicino terreat hoste, Martia cui somnos classica pulsa fugent: me mea paupertas vita traducat inerti dum meus adsiduo luceat igne focus. Ipse seram teneras maturo tempore vites rusticus et facili grandia poma manu; nec Spes destituat, sed frugum semper acervos praebeat et pleno pinguia musta lacu. Nam veneror, seu stipes habet desertus in agris seu vetus in trivio florida serta lapis, et quodcumque mihi pomum novus educat annus, libatum agricolae ponitur ante deo. Flava Ceres, tibi sit nostro de rure corona spicea, quae templi pendeat ante fores, pomosisque ruber custos ponatur in hortis, terreat ut saeva falce Priapus aves. Vos quoque, felicis quondam, nunc pauperis agri custodes, fertis munera vestra, Lares. Tunc vitula innumeros lustrabat caesa iuvencos, nunc agna exigui est hostia parva soli. Agna cadet vobis, quam circum rustica pubes clamet "io messes et bona vina date". Iam modo iam possim contentus vivere parvo nec semper longae deditus esse viae, sed Canis aestivos ortus vitare sub umbra arboris ad rivos praetereuntis aequae. Nec tamen interdum pudeat tenuisse bidentem aut stimulo tardos increpuisse boves, non agnamve sinu pigeat fetumve cappellae desertum oblita matre referre domum. At vos exiguo pecori, furesque lupique, parcite: de magno est praeda petenda grege. Hic ego pastoremque meum lustrare quotannis et placidam soleo spargere lacte Palem. Adsitis, divi, neu vos e paupere mensa dona nec e puris spernite fictilibus. Fictilia antiquus primum sibi fecit agrestis pocula, de facili composuitque luto. Non ego divitias patrum fructusque requiro, quos tulit antiquo condita messis avo: parva seges satis est, satis est requiscere lecto si licet et solito membra levare toro. Quam iuvat immites ventos audire cubantem et dominam tenero continuisse sinu aut gelidas hibernus aquas cum fuderit Auster, securum somnos imbre iuvante sequi. Hoc mihi contigat: sit dives iure, furorem qui maris et tristes ferre potest pluvias. O quantum est auri pereat potiusque smaragdi, quam fleat ob nostras ulla puella vias. Te bellare decet terra, Messalla marique, ut domus hostiles praeferat exuvias; me reiinent vinctum formosae vincla puellae, et sedeo duras ianitor ante fores. Non ego laudari curo, mea Delia; tecum dum modo sim, quaeso segnis inersque vocer. Te spectem, suprema mihi cum venerit hora, te teneam moriens deficiente manu. Flebis et arsuro positum me, Delia, lecto, tristibus et lacrimis oscula mista dabis. Flebis: non tua sunt duro praecordia ferro vincta, neque in tenero stat tibi corde silex. Illo non iuvenis poterit de funere quisquam lumina, non virgo, sicca referre domum. Tu Manes ne laede meos, sed parce solutis crinibus et teneris, Delia, parce genis. Interea, dum fata sinunt, iungamos amores: iam veniet tenebris Mors adoperta caput, iam subrepet iners aetas, nec amaredecebit, dicere nec cano blanditias capite. Nunc levis est tractanda Venus, dum frangere postes non pudet et rixas inseruisse iuvat. Hic ego dux milesque bonus: vos, signa tubaeque, ite procul, cupidis volnera ferte viris, ferte et opes: ego composito securus acervo dites despiciam despiciamque famem.

Quis fuit, horrendos primus qui protulit enses? Quam ferus et vere ferreus ille fuit! Tum caedes hominum generi, tum proelia nata, Tum brevior dirae mortis aperta via est. An nihil ille miser meruit, nos ad mala nostra Vertimus, in saevas quod dedit ille feras? Divitis hoc vitium est auri, nec bella fuerunt, Faginus adstabat cum scyphus ante dapes. Non arces, non vallus erat, somnumque petebat Securus sparsas dux gregis inter oves. Tunc mihi vita foret, volgi nec tristia nossem Arma nec audissem corde micante tubam; Nunc ad bella trahor, et iam quis forsitan hostis Haesura in nostro tela gerit latere. Sed patrii servate Lares: aluistis et idem, Cursarem vestros cum tener ante pedes. Neu pudeat prisco vos esse e stipite factos: Sic veteris sedes incoluistis avi. Tum melius tenuere fidem, cum paupere cultu Stabat in exigua ligneus aede deus. Hic placatus erat, seu quis libaverat uva, Seu dederat sanctae spicea serta comae, Atque aliquis voti compos liba ipse ferebat Postque comes purum filia parva favum. At nobis aerata, Lares, depellite tela, [***] [***] Hostiaque e plena rustica porcus hara. Hanc pura cum veste sequar myrtoque canistra Vincta geram, myrto vinctus et ipse caput. Sic placeam vobis: alius sit fortis in armis Sternat et adversos Marte favente duces, Ut mihi potanti possit sua dicere facta Miles et in mensa pingere castra mero. Quis furor est atram bellis accersere mortem? Inminet et tacito clam venit illa pede. Non seges est infra, non vinea culta, sed audax Cerberus et Stygiae navita turpis aquae; Illic percussisque genis ustoque capillo Errat ad obscuros pallida turba lacus. Quam potius laudandus hic est, quem prole parata Occupat in parva pigra senecta casa. Ipse suas sectatur oves, at filius agnos, Et calidam fesso conparat uxor aquam. Sic ego sim, liceatque caput candescere canis, Temporis et prisci facta referre senem. Interea pax arva colat. pax candida primum Duxit araturos sub iuga curva boves, Pax aluit vites et sucos condidit uvae, Funderet ut nato testa paterna merum, Pace bidens vomerque nitent-at tristia duri Militis in tenebris occupat arma situs- Rusticus e lucoque vehit, male sobrius ipse, Uxorem plaustro progeniemque domum. Sed Veneris tum bella calent, scissosque capillos Femina perfractas conqueriturque fores. Flet teneras subtusa genas, sed victor et ipse Flet sibi dementes tam valuisse manus. At lascivus Amor rixae mala verba ministrat, Inter et iratum lentus utrumque sedet. A, lapis est ferrumque, suam quicumque puellam Verberat: e caelo deripit ille deos. Sit satis e membris tenuem rescindere vestem, Sit satis ornatus dissoluisse comae, Sit lacrimas movisse satis: quater ille beatus, Quo tenera irato flere puella potest. Sed manibus qui saevus erit, scutumque sudemque Is gerat et miti sit procul a Venere. At nobis, Pax alma, veni spicamque teneto, Perfluat et pomis candidus ante sinus.

Heu male nunc artes miseras haec saecula tractant: Iam tener adsuevit munera velle puer. At tu, qui venerem docuisti vendere primus, Quisquis es, infelix urgeat ossa lapis. Pieridas, pueri, doctos et amate poetas, Aurea nec superent munera Pieridas. Carmine purpurea est Nisi coma: carmina ni sint, Ex umero Pelopis non nituisset ebur. Quem referent Musae, vivet, dum robora tellus, Dum caelum stellas, dum vehet amnis aquas. At qui non audit Musas, qui vendit amorem, Idaeae currus ille sequatur Opis Et tercentenas erroribus expleat urbes Et secet ad Phrygios vilia membra modos.

Hic mihi seruitium uideo dominamque paratam: iam mihi, libertas illa paterna, uale. seruitium sed triste datur, teneorque catenis, et numquam misero uincla remittit Amor, et seu quid merui seu nil peccauimus, urit. uror, io, remoue, saeua puella, faces. o ego ne possim tales sentire dolores, quam mallem in gelidis montibus esse lapis, stare uel insanis cautes obnoxia uentis, naufraga quam uasti tunderet unda maris! nunc et amara dies et noctis amarior umbra est: omnia nam tristi tempora felle madent. nec prosunt elegi nec carminis auctor Apollo: illa caua pretium flagitat usque manu. ite procul, Musae, si non prodestis amanti: non ego uos, ut sint bella canenda, colo, nec refero Solisque uias et qualis, ubi orbem compleuit, uersis Luna recurrit equis. ad dominam faciles aditus per carmina quaero: ite procul, Musae, si nihil ista ualent. at mihi per caedem et facinus sunt dona paranda, ne iaceam clausam flebilis ante domum:

Phoebe, modo in terris erret inermis Amor. ars bona: sed postquam sumpsit sibi tela Cupido, heu heu quam multis ars dedit ista malum! et mihi praecipue, iaceo cum saucius annum et (faueo morbo cum iuuat ipse dolor) usque cano Nemesim, sine qua uersus mihi nullus uerba potest iustos aut reperire pedes.

Martis Romani festae venere kalendae - exoriens nostris hic fuit annus avis - et vaga nunc certa discurrunt undique pompa perque vias urbis munera perque domos. Dicite, Pierides, quonam donetur honore seu mea, seu fallor, cara Neaera tamen. Carmine formosae, pretio capiuntur avare: gaudeat, ut digna est, versibus illa meis. Lutea sed niveum involuat membrana libellum, pumex et canas tondeat ante comas, summaque praetexat tenuis fastigia chartae indicet ut nomen littera facta tuum, atque inter geminas pingantur cornua frontes: sic etenim comptum mittere oportet opus. Per vos, auctores huius mihi carminis, oro Castaliamque umbram Pieriosque lacus, ite domum cultumque illi donate libellum, sicut erit: nullus defluat inde color. Illa mihi referet, si nostri mutua cura est, an minor, an toto pectore deciderim. Sed primum meritam larga donate salute atque haec submisso dicite verba sono: "Haec tibi vir quondam, nunc frater, casta Neaera, mittit et accipias munera parva rogat, teque suis iurat caram magis esse medullis, sive sibi coniunx sive futura soror; sed potius coniunx: huius spem nominis illi auferet extincto pallida Ditis aqua".