Traduzione dal Latino all'Italiano di Lingua Latina Teoria Esercizi, Libri Scolastici

Marcus Piso, praeclarus Romanus orator, servo suo, qui domesticis negotiis praeerat, saepe praeceperat ut solum ad interrogata responderet. Olim Piso, cum nonnullos amicos ad cenam invitaret vellet, inter quos quendam Clodium, illius domum servum misit, qui eum ad convivium invitaret; quod servus diligenter fecit. Cum cenae hora iam instaret, ceteri convivae aderant, aberat solus Clodius. Tum Piso, cum eum diu exspectavisset, servum arcessivit eique iratus: "Hodie - inquit - ministerio tuo defuisti, quod praecepta mea neglexisti: nam si Clodium invitavisses, is certe nunc adesset." Cui servus: "Eum invitavi - respondit - sed convivium renuit, quia interesse non poterat." Tum Piso: "Cur id mihi statim non dixisti?". Et oboediens servus: "Quod me non interrogavisti!"

Dives mercator in gravem morbum inciderat. Dum aegrotus est, cotidie Iovem sic orbata:" Iuppiter, magne omnipotensque deus, omnium rerum domine, decorum hominumque pater, te oro: valetudinem mini redde, quoniam negozia mea gerbere debeo. Cum convaluero, tibi sacrificium multorum boum praebebo!". Iuppiter mercature sanavit, sed ile promissum non servavit, quod admodum avarus erat, et Iovem decenti: nam pro veris bonus multas boum imagines e cera deo obtulit. Tum Iuppiter, ob marcatori dolum iratus, simili astutia ingratum hominem punivit. Mercurium in terram misit, qui in sommino mercatori dixit:"Cras in maris littore magni lucri occasio erit!". Mercator, lucri spe adductus, prima luce e letto surrexit et ad maris litus accurrit, ubi pirata ehm comprehenderunt, ut servum vendiderunt atque magnum lucrum fecerunt. Sic impius mercato astutiae suae poema persolvit.

Quia Messenii, qui diu soci fuerant, a Sparta defecerant, Agesilaus, Lacedaemoniorum rex, in forum fines cum ingenti exercitu pervenir, ut eos puniret et in Lacedaemoniorum protestate redigeret. Cum castra posuisset, praemisit equites ut omnia loca explorarent atque incolarum animos perspicerent. Ii Agesilao renuntiaverunt non slum hominem arma arripuisse sed etiam mulieres et senes parato ad pugnandum esse, ut libertatem suam defenderent. Exploratores postea addiderunt arma etiam servis distribuita esse: ius enim, si strenue pugnavissent, libertas promossa erat. Tum Agesilaus, Messeniorum consiliis cogniti, ne quorum militum vitam frustra in discrimen adduceret, castra movere iussit et a Messenia discessit. Sciebat enim Messenios, cum de vita desperarent ac pro libertate pugnarent, fortius idrico dimicaturos esse.

Tito Domitianus frater successit, Neroni aut Caligulae aut Tiberio similior quam patri vel fratri suo. Primis tamen annis moderatus et prudens in imperio fuit; sed mox crudelissimus ac dissolutissimus factus est: nam vitiis libidinis, iracundie, crudelitatis, avaritiae se contaminavit, quare in se odium civium militumque excitavit. Interfecit nobilissimos e senatu, ne voluntati suae obstarent. Expeditiones quattuor duxit, unam adversus Sarmatas, alteram adversus Cattos, duas adversus Dacos. De Dacis Cattisque duplicem triumphum egit, de Sarmatis solum laudem habuit. Mortem occubuit anno imperii quinto decimo ob suorum coniurationem in Palatio et cadaver eius cum ingenti dedecore per vespillones exportatum est domo et ignobilissime sepultum.